ÖZGÜVENLİ ÇOCUK YETİŞTİRME
Bizi diğer canlılardan ayıran en önemli özelliklerden biri, kendimizin farkında olma yani “farkındalık” özelliğimizdir. Yaşantımızın ilk yıllarından itibaren, çeşitli faktörlerin de etkisiyle kendimize bir kimlik oluşturur, sonra bu kimliğe bir değer kazandırırız. Her çocuk birciktir ve bir çocuk diğerine benzemez, bu kardeş bile olsalar geçerli bir kuraldır. Farklılıklara saygı göstermek, karşılaştırma yapmamak, onların kendi yetenekleri ile ilgili doğru bilinçlenmelerini sağlayacaktır. İletişim kurarken göz teması kurmak, yaşına uygun kelimelerle konuşmak, onunda kendini ifade etmesine izin vermek, duyguların ifadesini önemsemek iletişimi güçlendirecektir.
Özgüven; değişmeyen, durağan bir durum ya da duygu hali değildir. Farklı zaman, durum ve ortamlarda farklı güven ya da güvensizlik duygularına sahip olabiliriz. Her insanın bazen kendine güvendiği, bazen de güvenmediği durumlar olabilir. Kimi insanlar, yaşantılarının bazı alanlarında (akademik başarı, teknik beceri vb.) kendine fazla güvenirken, diğer bazı alanlarda (fiziki özellikler, görünüm, sosyal ilişkiler, vb.) fazla güven duymayabilirler. Ama çoğumuz kendimize daha çok güvenmek, her durum ve ortamda daha rahat, kendini daha iyi hisseden olmayı isteriz.
Özgüven, tüm insanlar için temel ve çok önemli bir duygusal gerekliliktir. Kendimize biçtiğimiz “özdeğerimiz” oranında “özgüvenimiz” vardır. Yani özgüvenimiz, bir anlamda kendimizi ne kadar değerli bulduğumuzun, ne kadar değer verdiğimizin bir göstergesidir.
Yeni doğmuş bir bebek, henüz kendisinin ve hayatının farkında değildir, fakat hemen ilk günlerden itibaren içgüdüsel olarak bebek kendini geliştirmeye hazırdır. İlk yıllardaki anne-baba-çocuk arasındaki ilişki, çocuğun kendine değer vermesi konusunda etkilidir. Anne baba çocuğa destek olur, yardım eder ve her gelişim aşamasına özen gösterirse çocuğun özgüven gelişimine yardımcı olurlar.
Çocuk, yaklaşık bir yaşından itibaren bir birey olduğunu keşfeder. Kendini tanımaya başlar ve hem kendine hem çevresine güven duymayı öğrenir. İlk yıllarda çocuk, kendi benliğinin farkına varır. Bu farkındalık, ‘nasıl görünüyorum’la başlar. Yavaş yavaş vücudunu tanır ve neler yapabileceğini öğrenir. Kendini başkalarından ayırmayı öğrenir. Kız-erkek ayırımını, çocuk-yetişkin ayırımını ve insanlar arasında daha birçok şeyin ayırımını öğrenir. Farkındalık, bu şekilde ‘nasıl görünüyorum?’dan ‘neler yapabilirim?’ ve ‘neler yapabiliyorum?’ sorularıyla gelişir. Bu aşama, okul öncesi döneme denk gelir ve çocuğun farkındalığı kendi yaşadıklarıyla gelişir. Yavaş yavaş hisleri ve fikirleri ortaya çıkar, içsel farkındalığa yönelir. Artık ‘nasıl görünüyorum?’ ve ‘neler yapabiliyorum?’ sorularından çok ‘nasıl hissediyorum?’ sorusuna cevap arar.
Özgüvene sahip olmak bir çocuk için neden önemli?
Bireyin kendini iyi hissetmesi; başarılı, dengeli ve haz aldığı bir yaşama sahip olup, olmaması ile özgüvenin yüksekliği ya da güvensizlik duyguları paralel süreçlerdir. Yaşamdan haz alabilmek için özgüvene ihtiyacımız vardır. Bu temel ihtiyacın karşılanmaması hayatı çekilmez kılabilir. Özgüven yaşamın ilk yıllarından itibaren yavaş yavaş gelişen bir duygudur. Çocukluk döneminde bu duygunun gelişmesine olanak tanınmaz, eksik bırakılırsa yetişkin dönemde telafi edilmesi mümkün olmayabilir. Özgüvenli çocuklar, geleceğin özgüvenli yetişkinleri olacaktır.
Çocuklarda Zayıf Özgüvenin Göstergeleri
Özgüveni zayıf çocuklar; duygusal, sosyal ve akademik konularda zorluklar yaşarlar.
a. Aşırı Kontrollü Davranışın Göstergeleri
Anne ve babaya bağımlı
Utangaç ve içine kapanık
Yeni aktivitelere girmekte isteksiz
Başka çocuklarla kaynaşmakta sıkıntı çeken
Yeni durumlarla karşılaştığında ürkek davranan, uyum sağlayamayan
Davranışlarının olumlu biçimde düzeltilmesinden bile hemen incinen, rahatsız olan
Kendini aşağı görme alışkanlığı edinmiş
Yanlış yapmaktan ve başarısızlıktan çok korkan
Sürekli diğerlerini memnun etme çabası içinde olan
b. Aşırı Kontrolsüz Davranışın Göstergeleri
Saldırgan ve zorba
Öfkeli, kızgın
Sık sık okuldan kaçan
İşbirliğine yanaşmayan
Yardım almak isteyen
Sürekli sevilip sevilmediğini soran
Hoş görülmeyeceğini bile bile derslerini ihmal eden
Kendi hataları için sürekli başkalarını suçlayan
Görevlerini yerine getirirken özensiz davranan
Sorumluluklarının bilincinde olmayan
Herkesten üstünmüş gibi davranan
Yalan söyleyen
Kendisine ve başkasına ait eşyaları hor kullanan
Özgüven nasıl desteklenir?
• Kendini değerli görmesi:
• Beklentilerin yaşına ve seviyesine uygun olması:
• Huzur ve güven duyması:
• Davranışlarla örnek olunması:
• Seçim yapmaları için fırsatlar verilmesi:
• Sorumluluk verilmesi:
Anne babalar çocuklarının özgüveni konusunda belirleyici midir?Anne-baba tutumlarının tutarlı ve dürüst olması da önem taşır. Tutarsız rol model olmak çocuğun kendi yeterliliği ile ilgili olumsuz mesajlar olmasına neden olacaktır. Nasıl göründüklerini davranışlarının kabul görülüp, görülmediği ile ilgili düşünceleri ilk olarak ebeveynlerinden duyacak olan çocukların kafalarının karışması da son derece normaldir. Karşılıklı saygı ilişkinin temelinde olması gereken bir unsurdur. Onun birey olduğunu kabul etmek. Haklarını görmek ve bunları önemsemek ona kendisini değerli olduğunu hissettirecektir.
Çocuğun kendi doğası, kapasitesi, başkaları tarafından aldığı tepkiler, değerlendirmeler, destek ve çocuğa sağlanan olanaklar da çok önemli. Yani anne babalar çocuklarının özgüveninin oluşumu konusunda etkili ama belirleyici değil.
Anne-baba ne yapmalı? Anne-babaya tavsiyeler…
Evdeki herkesin birbirine güvendiği bir ortam oluşturun.
Güvenli bir ortamda yetişen çocuk, duygu ve düşüncesini, sevgisini, başarı ya da başarısızlığını, hayal kırıklıklarını aile fertleriyle rahatça paylaşabilir. Bu onun özgüveninin gelişmesini sağlar.
Onunla ilgili duygularınızda açık olun.
Sevginizin onun başarı ya da başarısızlığına bağlı olmadığını, varlığının sizin için ne derece önemli olduğunu ve ne olursa olsun onu daima seveceğinizi ona hissettirin.
Çocuğunuzun gerçek kapasitesinin farkında olun.
Zayıf yanlarını görmezlikten gelmeyin, dürüst olun, ancak onları eleştirirken tüm kişiliğine yaymayın. Çocuk kendindeki eksiklik ve kusurların farkında olmalı, kabullenmelidir. Bunun yanı sıra güçlü olduğu yönleriyle de gurur duyabilmelidir.
Davranışlarınızla ona model olun.
Onda görmek istemediğiniz davranışları ona ya da başkalarına karşı göstermeyin. Çocuklar size ya da diğerlerine sizin ona davrandığınız gibi davranacaktır. Ona şiddet kullandığınızda, şiddetin normal olduğu mesajını verirsiniz.
Çocuğunuzun yanlışlarını, onu suçlamadan ve onun tüm kişiliğini eleştirmeden tartışın.
Yaptığı yanlışları, ona saldırıp eleştirmeden konuştuğunuzda bunu anlamak ve düzeltmek için çaba sarf eder. Onun tüm kişiliğine değil yaptığı hataya hitap ederek konuşun.
Ondan beklentileriniz onun yaşına ve seviyesine uygun olsun.
Her çocuğun farklı bir kapasite ve seviyesi vardır. Çocuğunuzun neyi yapıp, neyi yapamayacağının farkında olun. Başka çocukların başarabildiği şeyleri o da başarmak zorunda değildir. Bir şeyi yapamayacağını bildiğiniz halde bunu ondan bekleyip sonunda hayal kırıklığı yaratmayın. Ulaşabileceği hedefler amaçlayıp başarılı olmalarını sağlayın.
Özgüvenli olmak kibirli, kendini beğenmiş olmak değildir.
Kendine güven duymak kendini beğenmiş ya da kibirli davranmak demek değildir. Özgüvenli davranış; Kabul görmüş olmanın verdiği kendini rahat, iyi ve güvenli hissetme durumudur. En küçük başarısında şımaran, kibirli davranışlar gösteren çocuğun aslında kendine olan güveni ya yok ya da çok düşük demektir. Böyle bir durumda çocuğunuzun bi özgüven sorunu olduğunu fark edip hemen önlem alın.
Çocukların birbirlerinden farklı olduklarını ve her çocuğun kendine özgü bir yeteneği olduğunu unutmayın.
Her çocuğun kendine özgü farklı özellikleri, yetenekleri ve başarılı olduğu alanlar vardır. Çocuğunuzun ilgi alanı ve yetenekleri doğrultusunda faaliyetlere katılmasına imkan sağlayarak onun sahip olduğu kapasitesini ortaya çıkarması, kendisiyle ilgili yeni keşifler yapması için destekleyin.
· Çocuğunuza sorumluluklar verin.
Kendisine güvenilip sorumluluk verilen çocuk, kendini yararlı ve önemli hisseder.
· Onun her şeyine değer verdiğinizi ve takdir ettiğinizi belirtin.
Sadece çok özel yetenek ya da başarısında değil, küçük bile olsa yaptığı güzel ve doğru davranışları için onu övün ve bunun ne kadar önemli olduğunu belirtin.
Yorum Yaz